تلخ‌ترین روز سامرا

امام حسن عسکری (ع) در اول ربیع الاول ۲۶۰ قمری بیمار شد و ۷ روز بعد وفات کرد. در طول هفته‌ای که امام عسکری (ع) بیمار بود، خلیفه وقت، معتمد عباسی، پزشکان و خادمانش را برای مراقبت از امام (ع) فرستاد و تعداد چشم‌گیری از اشراف علوی و عباسی از ایشان عیادت کردند. در کتاب «مجمل التواریخ و القصص» (تألیف ۵۲۰ قمری) آمده است: «گویند زهر دادندش در شهور سنه ست‌وخمسین ومأتین به عهد معتمد اندر.»

این گزارش چندان بعید نیست، زیرا شواهدی همچون زندانی شدن امام حسن عسکری (ع) در عهد امامت پدر بزرگوارش و همچنین زندانی شدن آن حضرت به دست مهتدی و معتمد در دوران شش ساله امامتش، زندگانی زیر نظر امام (ع) در سامرا و عمر کوتاه آن حضرت (۲۸ سال) همگی با شهادت ایشان از طریق مسمومیت و به امر معتمد سازگار است. در روایتی از ابوهاشم جعفری، از اصحاب آن حضرت، آمده است که مهتدی، خلیفه پیش از معتمد نیز قصد کشتن آن حضرت را داشته است.

ماجرای نمازخواندن ابوعیسی، پسر متوکل عباسی، بر جنازه امام (ع) نیز مؤید این نکته است که خلافت عباسی سعی داشته است خود را از اتهام مسموم کردن امام (ع) تبرئه کند. از آنجا که امام (ع) تقریبا همه عمرش را در سامرا به سر برد و چهره‌ای کاملا شناخته شده در این شهر بود، هنگام رحلتش هاله‏ اى از غم و بهت‏ زدگى فضاى سامرا را فرا گرفت. در روایتى از احمد بن عبیدا... بن خاقان، فرزند وزیر معتمد، صحنه روز درگذشت امام (ع) چنین وصف شده است: «وقتى امام عسکرى (ع) رحلت کرد، صداى شیون و فریاد همه جا را فرا گرفت. مردم فریاد می‌زدند ابن الرضا (ع) رحلت کرد. آن گاه براى تدفین آماده شدند و بازار به حال تعطیل در آمد.

پدر من، بنى هاشم، شخصیت هاى نظامى و قضایى و منشیان و مردم به سوى جنازه هجوم آوردند. آن روز در سامرا قیامتى برپا بود.» نه تنها مردم سنی مذهب سامرا جذب آن حضرت شده بودند، بلکه بسیارى از شیعیان نیز در این شهر و در جوار امامشان زندگی می‌کردند. در چنین وضعیتى طبیعى بود که هنگام رحلت آن حضرت، سامرا یکپارچه در ماتم فرو رود و در سوگ ازدست دادن فرزند رسول خدا (ص) بی تابى و عزاداری کند.

پیکر مطهر آن حضرت را در خانه اش در کنار پدرش، امام هادی (ع) دفن کردند. در لحظه‌ای که امامی از دنیا می‌رود، امام بعدی به امامت می‌رسد، اما شیعیان قرون بعدی جشن آغاز امامت امام زمان (عج) را به نهم ربیع موکول کرده اند تا با عزای شهادت امام عسکری (ع) تداخل نداشته باشد. سیدبن طاووس (درگذشته ۶۶۴ قمری) در کتاب «اقبال الاعمال» علت بزرگداشت نهم ربیع در حافظه تاریخی شیعه را آغاز امامت امام زمان (عج) دانسته است. محدث قمی (درگذشته ۱۳۱۹) نیز در کتاب «فیض العلام فی عمل الشهور و وقایع الایام» می‌نویسد: «و، چون روز هشتم وفات امام حسن‌عسکری (ع) واقع شده، امروز [نهم ربیع الاول]روز اول امامت حضرت صاحب الزمان (عج) است و این جهت نیز باعث تعظیم و شرافت این روز شده است.»